Co roku, zwłaszcza w sezonie wiosennym, kleszcze zbierają swoje żniwo zarówno wśród ludzi, jak i psów czy kotów. Choć mało kto zdaje sobie z tego sprawę, istnieje kilka różnych gatunków tych pasożytów. Nie wszystkie rodzaje kleszczy u psa są nosicielami tych samych chorób, dlatego dobrze wiedzieć, czym różnią się od siebie poszczególne gatunki. Jakie są rodzaje kleszczy występujących na terenie naszego kraju?
Rodzaje kleszczy - podział ogólny
Większość kleszczy, które kojarzymy to tzw. kleszcze twarde. Charakteryzują się one twardym pancerzem (zwanym, z łaciny scutum), który pokrywa cały grzbiet pasożyta (u samców) lub jego fragment (u samic, larw oraz nimf). Do tego rodzaju kleszczy zalicza się między innymi kleszcze łąkowe, kleszcze psie oraz kleszcze pospolite. Kleszcze twarde występują na terenie niemal całego świata, z wyjątkiem rejonów Antarktyki i Arktyki.
Drugim typem kleszczy, znacznie mniej znanym, są kleszcze miękkie. Jak nazwa wskazuje, nie posiadają one pancerza chroniącego ich grzbiet. Występują głównie w rejonach tropikalnych i subtropikalnych, jednak nie jest to regułą. Na terenie Europy, w tym także w Polsce, można spotkać jeden gatunek kleszcza miękkiego - obrzeżka gołębiego.
Warto mieć świadomość, że wszystkie rodzaje kleszczy w Polsce nie potrzebują żywiciela na każdym etapie rozwoju. Krew potrzebna jest nimfom do przeobrażenia się w postać dorosłą, a później samicom, by mogły złożyć jaja.
Kleszcz pospolity (Ixodes ricinus)
Kleszcz pospolity jest najczęściej spotykanym gatunkiem kleszcza w Europie oraz na terenie Polski. Ze względu na podobieństwo do nasion rącznika pospolitego uzyskał łacińską nazwę Ixodes ricinus. W języku polskim można spotkać również inne nazwy tego pasożyta: kleszcz pastwiskowy czy kleszcz psi (choć ta nazwa coraz częściej przypisywana jest kleszczom z gatunku Rhipicephalus sanguineus).
W naszym kraju kleszcz łąkowy najczęściej atakuje ludzi - może przenosić boreliozę oraz wirus kleszczowego zapalenia mózgu, rzadziej zdarza się, że zaraża anaplazmozą czy babeszjozą. Może żerować zarówno na ludziach, jak i zwierzętach domowych oraz dzikich.
Kleszcz pospolity występuje naturalnie na obszarze lasów, a także w przestrzeniach miejskich - parkach oraz ogrodach. Ma charakterystyczny czerwonobrunatny kolor. Samice przed pobraniem pokarmu mogą mierzyć do około 4mm długości, jednak po napiciu są w stanie osiągnąć rozmiar nawet ponad 1 cm. Samce są nieco mniejsze - nienassane mierzą do około 2,6-3mm długości.
Kleszcz psi (Rhipicephalus sanguineus)
Jeśli chodzi o gatunki kleszczy, które najczęściej atakują psy (a rzadko żerują na ludziach), kleszcz Rhipicephalus sanguineus jest jednym z nich. W Polsce znany jest pod nazwą kleszcz psi (choć można spotkać się z takim nazewnictwem również w przypadku kleszcza pospolitego), lub z języka angielskiego kennel tick. Choć pochodzi z Afryki, ze względu na zmiany klimatu w ostatnim czasie mocno rozprzestrzenił się po całej południowej Europie. Mimo iż w Polsce spotykany jest bardzo rzadko, na przestrzeni najbliższych lat może się to zmienić.
Kleszcz psi jest aktywny głównie w miesiącach letnich, ponieważ dużo bardziej ceni sobie wyższe temperatury. Może zarażać babeszjozą, erlichiozą, anaplazmozą oraz hepatozoonozą. Jest koloru brązowego i nie posiada żadnych dodatkowych znaczeń, ma krótki aparat gębowy, a jego długość wynosi od 2,2 do 3,2 mm przed żerowaniem.
Kleszcz łąkowy (Dermacentor reticulatus)
Kleszcze łąkowe skoncentrowane są głównie we wschodnich regionach Polski, jednak coraz częściej rozprzestrzenia się po całym terytorium naszego kraju. Mogą być aktywne przez cały rok, dlatego stanowią istotne zagrożenie dla czworonogów.
Zwykle występują na obszarach trawiastych, brzegach rzek oraz w miejscach pełnych krzewów i wrzosowiskach. Są większe od innych rodzajów kleszczy - przed pobraniem pokarmu samica może mierzyć nawet 5 mm długości. Na grzbiecie posiadają różnego rodzaju znaczenia, a nasycenie białej barwy jest zmienne i przeważnie mało intensywne.
Kleszcze łąkowe zazwyczaj atakują psy, rzadziej żerują na ludziach. Często są przyczyną zarażenia babeszjozą, dlatego stanowią duże zagrożenie dla psów domowych. Ten gatunek kleszcza uważany jest za potencjalnie najbardziej niebezpieczny.
Kleszcz jeżowy (Ixodes hexagonus)
Kleszcz jeżowy zamieszkuje niemal całą powierzchnię Europy. Choć rzadko atakuje ludzi i preferuje żerować na dzikiej zwierzynie, można łatwo spotkać go na psie. Mieszka w norach swoich żywicieli, głównie w parkach, puszczach oraz ogrodach na terenach miejskich. Przed żerowaniem jego długość wynosi od 3,5 do 4 mm. Są koloru brązowego, jednak po napiciu się mogą być lekko zabarwione lub białawe.
Kleszcze jeżowe są odpowiedzialne za zarażenie boreliozą oraz kleszczowym zapaleniem mózgu. Stanowią realne zagrożenie zwłaszcza dla zwierząt, które chodzą luzem i mają tendencje do eksploracji otoczenia.
Obrzeżek gołębień (Argas reflexus)
Jedyny na terenie Polski gatunek kleszcza miękkiego. Atakuje głównie ptactwo, zwłaszcza gołębie, jednak w razie braku żywiciela lub naruszenia miejsca bytowania może żerować również na ludziach i zwierzętach domowych. Jest bardzo wytrzymały - dorosły osobnik może przeżyć nawet do pięciu lat bez kontaktu z żywicielem, a nimfa do trzech lat. Bytuje w gniazdach gołębi, a także w miejscach ciepłych - na parapetach, dachach budynków czy na poddaszach. Często rozprzestrzeniają się po ludzkich domach w wyniku usunięcia gniazda gołębi.
Obrzeżek gołębień posiada szare lub szarobrązowe ciało w kształcie jajka. Jest stosunkowo duży - samica bez żerowania osiąga wielkość ponad 5 mm długości. Ich ugryzienia są dość bolesne i mogą powodować reakcję anafilaktyczną oraz długo utrzymujący się świąd. Oprócz chorób charakterystycznych dla ptactwa, mogą przenosić również wirus kleszczowego zapalenia mózgu.
Zobacz również: Fakty i mity na temat kleszczy
